Ballal Ndema e Ngaynaaka e nder Pinal fulbe

Naatirka

Ezen njaafno mo woni kala, nde zaccanta en mosel ngam addude ballel men seeza e ko fayti e darnde maa ballal golle fulve Awoove, Remoove e Aynoove e nder pinal fulve tawa tuungizen ko e PULAREEJE ze ndenndinzen, cuvtizen, ceernduzen, gollal fof mbazzen zum bannge. En njahraani e majjum, saaktude gollal renndo fulve kinzamhinzaagu, njahruzen heen tan ko to bannge zemngal Pulaar e pinal fulve.

Sabu nguurndam nezzanke, puzi e kullon tuugnaade e ndiyam, ina miija yimve maa mawve men adiive ndazotonoo ko maaje, caazli, beeli mawzi jaggooji ndiyam tovo haa tovo arta mo wuuri. Hay yimve addiive wuurnoove e Jeereende mawnde nde, tagno nguurndam mavve newaade e mayre ko goodgol keccol mawngol. Hay mawve adinoove, wuurnoove e nder dulli cukkuzi zi, hay so ve ngoniino ko adii fof waanoove, fettoove(voggoove) eve kuutortonoo saawa were walla ndiyam cogguzam e luurooji lezze maa e beramlefi mumumen walla nih ngonzam e nder vesnooje ngam yarde.  Ina hasi kadi e nder ziin duzli, caazli maa beeli ina tawee heen.

Tawde mawve adiive takkotonoo ko maaje, caazli e beeli mawzi, haawnaaki caggal voggo e waano, ve keva neenal awo, ve mbazta jaggude lizzi sabu moo wiyi liingu fof wiya ndiyam.

Sabu nezzo gadiizo razaade ndiyam maa duzli cukkuzi maa jeerennde kecciznde, ina teskoo no lezze puzirta, mawnirta, piindirta haa njibina, ko naametee heen ko fette. Ina gasa kadi tawa gaweeje ladde ina puzatnoo zo o vuri waawde hozde zo.

Sikke alaa mawve adiive nde kevi neenal ndema nde ko niivnoove sabu ndema wonaa sehil egga- egga en, maa egga- hoza en.

E nder daarti fulve, ngaynaaka ummii ko takko ndiyam maa nder ndiyam sabu nayi yaltude e nder ndiyam e sabu caamaaba won'de tagoore dixxiyankoore.

Ezen keewi nande fulve ina mbiya: Awo, ndema e ngaynaaka walla dema, awo e ngaynaaka. En ngalaa daliilu holi e zee golle tati fulve ngadii gollaade, en mbaawaa wiyde wonde fulve ngadii ko won'de awoove walla remoove walla aynoove kadi ina waawi kadi golle mavve gadiize pawoo e nokkuuji zi ve kozi e lexxi zi ve kozdi. Ko laavi tan walla hay so tawii laavaani ina nanndira won'de ko fulve aynoove ngaddi 'nagge' e nder Afrik. Kadi wammbaave ina mbiya 'nayi' ko lewooji ladde. Ina miija kadi ko aynoove kuutortonoo nayi mumen ngam lewde laddeeji haa ndema waawa laataade e majji.

E nder fuuta tooro gila e laamuuji fulve hanki haa rokki laamu deeniyankoove ngu ve mballiti e cosgol mum haa yetti laamu almameeve, fulve ko aynoove,remoove e awoove ina maza kada golle gozze maa neenal gozngal, hinnde fof e gollal mum maa neenal mum.

E tuugnaade e wizto men, tawa, cuvizen ko to bannge pulaareeje, xettuzen ko pulareeje     252. E nder zee pulareeje tawzen:

Ngaynaaka ko 41, 26%

Ndema ko  38,8%

Awo ko  4,76%

Waano ko  5,5%

Labbo  3,17%

Maabo Ko 2,4%

Mbayla ko 2,4%

Voggo ko 2%

1. Remoove maa Ndema

1.Ko tonngu dasi fof maa artir haa e koyze joom mum

2. weli hiwde ko ndariibe kono wonaa zuggitiibe rewi e colli

3. Leelba nawba njoovaari vuri njaawba tuuzoowa

4. weli hiwde ko ndariiba kono wonaa zuggitiiba rewi e colli

5. Yoo colel sokku ko waawi diwdude

6. So lekki venndi, vadiima leydi fooftinii sammmoove

7. Mo aawi henndu sonata ko deleyndu

8. So yoo bone rewe nawii tennkoowo tawat ina jogii to wottoyi

9. So tiba waztii naamde cammeeje, nokkoowo vooya haztaade

10. Mi wiyino ma cahen, mbiiza muuzen

11. So pozzel wujaaka yoo zalde e nehal mum

12. ko laalo xoxnata lacciri

13. Naamoowo gawri yahataa suudu sozndu

14. wonaa ko ranwi fof muuzee

15. So gertooze ndewi e teenoove, unoove ngoodaani

16. Hiri haa hiri nawlum ceqelal buruuti

17. gosoraaze seerataa e laawde

18. So gacce nattii, qura weeva

19. So mbaroodi yari karaw, bone mum fuuyi

20. ko fuzi e ko takki jiidaa

21. ko joom boru loppata boru mum

22. Ko tikkere gundo wazata nebbe

23. mo reedu mum yuli, woxaaka moxxere gese

24. Niiri ko to vuuvi e mum zo naamirte

25. So guulle njuurnaama puzaani

26. Gawri yaawataa ziggude nande unoove ndawri suuzondirde naafzeele

27.So dene mbazaama e jeyngol, wootere fof woyatako hoyre mum

28. Haala wonaa lacciri kono ina laalnde

29. yiytere wonaa muudo kono ina veta

30. Rawaandu woxaaka moxxere liyeeji

31. Mo diwi njoorndi, kecciri lalla e reedu mum

32. Ko bannde naami tuuti, vuri ko gozzo naami doli

33.Gerte njaartete ko zo ndemano

34. kiwoowo yiyataa zi mum

35. So nohre yuli tiba, nukkintoozo nana

36. Noppi maalaazi, puzata ko e hoyre malaande

37. Mbabba rimnde haa tedda, rawaandu sakko ina otta

38. Sam faandu e Dem faandu fof ko vikkon layateeri

39. So meha tuuzi, ko livata?

40. Lekki haazata, zazi mbela

41. So sagata remaani maa yah ko vuri casol mum juutde

42. Niiri tekmataa e barme, safa e lahal

43. ko wayndu wazata ko fof ko remde vuri

44. So iirtoove keewi, woodat meezzo

45. So a yiyi gertogal rewi e teenoove, yiyaani sokkoove

46. Pizzee, pizzee, serndaani haako e lacciri

47. So a ari e wuro, a tawi maa nezzo zezzee nde hirto, fortu goddol ma so a yizaa waalde noon

48. mozaandi alaa wune

49. Ko wari haako fof, maayda heen

50. Goddol yejjittaa zizo, namminzo haa haari e zezzuzo haa yoorti

51. Kodde ngaldaa e naamdigal

52. Wayndu hurnintaake ngesa gerte

53. Rawaandu woxaaka naayngal

54. yoo voovnde woodde to heedi e kore
55. Vii sozndu qonoto

56. Ngulndi waawi jiiroowo

57. Keewngal waawi deereero

58. So puuyzo ari e kelal piice, toni vooroto

59. ko enndetee e lacciri kaangaandi ko, enndetaake e laalo meho

60. Mo viirti haaraani, hay so haari heddaani

61.Ko xakki jalo e jammbere ko, zaccataa gerte cahaaze

62. hay mamanaawi fuzzorii ko jallungol

63. Naamdu joozoyto ko e nder reedu, kono reedu anndaa cafndi

64. Naamataa haako kono ina yara ndiyam haako

65. Wiy niixe bamzi haa neene am ko nde weli, so qaali lodi fekkorat

66. qoni bumangal, zaccataa mbaggiri

67. Daraaze mboni saka ze ndaraaka

68. lonngere ko safi ko fof haazata ko e takazemzi

69. So ngesa suuraani joom mum e kiwal, hoynata joom mum ko e conal

70. So wiyaama yoo kaaxe xakke, ko haa vernde gawri taxa tan

71. Joom galle yoo salo keddaandi

72. Joom jeyi, yoo salo rem-peccen

73. njabbitaaba fuzdaani

74. Soomi boloq wisi, liggi, yiilii ko vuuvzam

75. So kozo jippiima e galle hirtaaki, so ina dawa waynotaako

76. cehilaagal gaynaako e demowo juutataa

77. Juurtude gosi vuri duurtude haala

78. So a wonaani hamadi jalal maa won hamadi pazal

79. Dennde volde e keeci mbabba darotaako

80. So ngesa wazti nallin'de ko joom mum adoto vatin'de

81. So abbere fuzi ko tampuzo tinata

82. Ndimaangu mawnataa ko gafakke mum naywata

83. Min cokki, min cahi, won ko diwa

84. Sammba yiza niiri, yumma mumlaawaani

85. So duko helii paabi, gozzi so ina mahe, ko muumve noddetee

86. Ko puuyzo juzata wiro

87. So puuyzo hevii cengelal tekteki ko buubi keptata

88. Sadak yizande , zo surga sakki mboombri cengelal gawri

89. Un naamen, vuri moztu kaddozen

90. Abbere heniinde ko wakkere laatotoo

91. So sagata remaani haa naange muti, maa tengku haa lewru yana

92. Mo fitti, fottee

93.Ko xakkanoo nafaani saka ko longta

94. Ko vannde reeni ngesa cezzo

95. Zam Alla adii zam dennde

96. Abbere heniinde ko wakkere wontata

97. Ndemaandi vuri njiggaandi

98. Mo alaa Ndi, Zam, Ve yoo dexxu

2. Aynoove maa  Ngaynaaka

1. Nagge kay hersu pullo kono ina anndi sokkinne wonaa gool

2. Haala ina haale dexxaaka almaami ina hamsoo beyi

3. Nagge malaange piggal, hay so maayi nguru mum wazetee ko tabalde

4. nagge waawaa wiyde muk albarka ladde

5. so surga hubi voti, resndetaake diwo

6. So votel wiyi kala ko wazi leevi rewa heen, maa meez nde rewi e boy

7. Rawaandu kala to xakki xiyal ko zoon wofata

8. So gertogal tawii cakka ullundu ko jinngere rewi zoon

9. So niiwa teenoyii, maayi, ko defe danaama kono kadi ko defree danaama

10. Mbele ko wazi laaci fof vokko

11. Ko tawaazo e niinnde jeyi gacce

12. won emona dunma e soodde pucel mawna deerel wallataa ma e gubbal

13. So a yiyi teewu won ko maayi

14. So teewu fof laatinooma heenere, addantanooke lavi

14. No jawdi danira fof naale ina nganndi

15. Ko gaynaako paavi anndi heen laxooru

16. So mbeewa Qati gujjo ko gacce rawaandu

17. ko majjere humi mbeewa e laaci

18. So mawzo towaama aynoytaa

19. so fowru danii ko teQi xakkat

20. Nan Qori ina jogga kono hoto yiy to waalata zo

21. kelvungol warataa viy mbeewa

22. Zowzo gertogal ko kanum hiirni hoore mum

23. Nezzo waawi ko feewnude nguunu kono waawaa wiyde qori heede zo, gertogal heede zo.

24.So geloozi njalndirii xuugeeje, nalla naamaani

25. So mbabba elii ndiyam, won ngonzam e reedu mum

26. nale fof saangiino voggol

27. Ko nagge naami ko zuum vizzo muuynata

28. So ngaari ari e ma ina daasa voggol, won to livi joom mum

29. Gano heppat kono bonnde jofat

30. Hoto hoolo gaza haa liira e mum lacciri

31. So mbeewa towaama towdaama e lavi, ko innata alla yoo vur ko foofata

32. Zo ngelooba naamata zo, mbeewa ina yizi kono hevataa

33. Weli mbeewa, metti mbeewa ko nagge vuri zum virannde

34. So bannde wari rimare, zawiima, finirii eggude, wertu gaccungol ma tira kaake ma, ndewa e mum

35. Alaa ko wostii nale e nale

36. Yoo Alla rokku cozo ko vuri nebam zaatde

37. Ngaari koto woowi huunata

38. Tiro, boni ko e mbeewa

39. Caaru boni ko e nagge

40. So a yih fedannde tan won kazaazo

41. Jovvi tati nafataa ngaari, live tappe, live ittanee kooti, so livaama gonngol hirsete

42. Ko nay keewi ko fof nganaani hoze

43. Feeci hoyre burgal to yizde fedannde

44. Beldal rewve fulve, hevoyaani mettondirde pedane

45. Zoo mbalndi baaba am wonno, addantaa nezzo jullude

46. Ko vawli e kosam fof jeyaaka heen

47. So a soggi bey ma, haazne e wosorde, koto wiy maa naatna e gaza gaynaako

48. kosam haazi ko e jullude e woovde

50. Capaato majjiranooma ngelooba, hippiti yulnde

51. So geloozi njalndirii qaatooji, nalla naamaani

52. Wofata nagge ceezu ko miijaade  guufe zum ndunngu ze

53. mehre woppaani wiige e wiinnde

54. Ko feere fenndi fedannde kono virazam haazaani

55. So a yiyi taawu won ko maayi

56. Ko mawba fooxi fof ina wazi vellere

57. Yizde kosam hoto addane wiyde mbeewa goggo

58. Yuppude heen e wazde heen fof ko gootum

59. So jahzo janeysa yawii teewu ko yawaade maayraazo

60. Cehilaagal gaynaako e demoowo juutataa

61. Coodzo talde, juzataa

62. Fowru amiino, juura vurtungal, wiy sinno ko tegeewa vurannoo zum

63. Lofu woppi koyze, raaqani gallaazi

64. Mo alaa wiinnde wiindotaako

65. Mo alaa haange yarataa kaazzam

66. Mo alaa vujiri, eggataa saka tillo

67. Yari kosam, tuuti javve

68. Diwo ko nagge tolle, so a mari zum tan a anndat ko tollizini zum

69. So a nani wuccitano en ko ngolorizen, wonaa kore naamirte

70. feecno boyyel ko wiyde ina wata ngelooba

71. Hay njibinoowa damzi, vuri ba hubetaake

72. Nale fotaani henaade e fuzde gallaazi, so zi ngari ma nge maaydu e majji

73. Niiwa so qarwi, covoxxi monnoo, kanndi saroo

74. So a ari e tufnde, a tawii zoon baali, zi ina ndexxi, zi ya ina meela, ado yarnude dexxuzi zi

75. So mawzo towaama aynaoytaa

76. So mbeewa towaama, towdaama e lavi, yoo ko innata Alla vur ko foofata

77. Jawdi ko leevol kine, so zoofaama tan , gite mbeddoto gonzi

78. Vittee, vire ko mbeewa, so nagge saliima vireede, waaldata ko e kosam mum

79. Alla wondaaka muuynam voti

80. Ko gaynaako paavi anndi heen laxooji zi

81. Nagge fettat viy mum kono anaani zum

82. Lella diwataa viy mum sora

83. Wonaa mehre woppi wiige e wiinnde

84. So a nani kaaba purel en, tawat haange fure en tawaaka
85. Nale fof saangii voggol

86. So a tuumaama e beelel so a tawaaka zoon, yoo bazte ma tawe zoon

87.So a fuuzat kowu, fuuz mbaaraangu, vuri

88.Yoo haazi haaza, haaz to gure kaazi

89. So pullo alaa nayi, haalataa nane

90. So pullo alaa nayi, fewjata, jave

91. So pullo alaa nayi, fadtirtaake batu

92. So waare waranaama waare, won heen naskaande

93. Ko vawli e kosam fof, jeyaaka e mum

94.Qaari ko zo woowi huunata

95.So puuyzo hevi cengelal takteki ko buubi keptata

96.Ko wari nge so ina lutti, maccuzo ronkataa ko yottorii waatandere

97. Nezzo ina waawi naamde teewu ha gasa tawa qolaani xiye

98.Kozde ngalaa e naamdigal

99. So mbaroodi yari karaw fuuyi

100. Wazde heen nebam, tawde heen nebam vuri

101. Mo Alla wuji, furzataa

102.Mo alaa Ndi, Zam, Ve yoo dexxu

103.Caakel siinataa

104. Woowi ko ko mbaz-mi hammadi Pullo, kono ko mbaz-mi gurel fulve fof

3. Awoove maa Awo

1. liingu koyngal hoto woppine liingu junngo

2. So suuzaade ina danndatnoo cubballo jaggataa liingu

3. woxi duddu ko fetiindu mum

4. Elo zezza, gundo soofi

5. so taato hazi mbootu yawtude, ngelooba vennataa

6. Belzi juzde ina keewi e maayo

7. Reedu muusooru, warataa vii duddu

8. So liingu yari kosam, yoo yettu lawxoove

9.Zam Alla adii zam dennde

10.Mo vamti gaza faavru ne ko leydi fayi

11. Ngel mo suwaa lummbu, hoto jal jooliizo

12. Faavuru wiy ko ndiyam kono wiyaani paszam

 5. Wayluve maa Mbayla

1. Jawo wooto singlataa

2.Joznde ma wonaa jonnde baylo

3. Diwo ko caali baylo

4.Jawe mbeli luvanoozo, saka tafananoozo

5. Jammbere wonaa bulet maccuzo

6.So njamndi taxi njamndi won heen njinnganaandi

4. Lawve maa Labbo

1. Ko vannde reeni ngesa cezzo

2. Hay maamaawi adorii ko jallungol

3. Leggel fof e dookal mum

4. Alaa mo waawi qaavodaadee wowru

5. So a nani joorngol sumortaa keccol, tawat zi ndarodaaki

6.Lekkel fof e vuuval mum

7. Alaa baawzo darodaade e duvvi

8. covoxel ko e les lekki mawnata

3.Waanoove,Raddoove maa Waano, Radoo

1. Dawangel nela, neli laacel mum

2. Cofel maa woowa nde weli mavvude

3.Mawzo ko fetel, so a lelnaani vaar

4. Rawaandu warooru koobi, laaci mum yavvetaake

5. So alaa ko heddi e coggu rawaandu sowonaa yo ndu dog, coggu taxi

6.So dogdu ina dazndannoo, lella maayataa

7. So a fellii waande a woofi, hoto nimsu

8. So Alla welaama bon'de e banoowo, wuurtata e mum ko teko

9. So junngo vooyii e ngaska ko jam tawi toon

10. Rawaandu xeewetaake nande raddo

11.Warndu kooba, diwi wiyeede xah

12. Ko heva e raddo fof ko jaawngal defi

13. Ndaw wonaa diwdugu doobal

5. Mahbuve maa Mahbaagu

1. So lohnde zaccanaaka xoogoove, maa zaccane yaroove

2. Holi ko vuri bonnji naantaade

3.Hoto mbabba jal rawaandu kolndam

4. So lohnde heli, goddi njoori

5. Vakke mahetee ko gila ko kecce

6. Alaa baawzo hettidan'de paavi ndunngu

6.Voggoove, Fettoove maa Voggo, Fetto

1. So lekki vesnii, badiima leydi, fooftinii sammoove

2. Ko hooynantenoo, so tevvitiima, hoccete

3. Yimve ko xibbe, so kinaama tan maa ko moxxaani tawe heen

4. Dimmbe jooro, samme naayo

5. Siri dow, sammi les nafaani